Jouw plek in het systeem
De zon brandt gelijk op elke huid, zou je denken. Toch laat de kaart van oververhitting zien hoe ongelijkheid zich tot in het klimaat uitstrekt. Wat vraagt jouw plek in het systeem van jou?
Systemen houden zichzelf in stand, ook als ze structureel onrecht herhalen. Verandering begint niet bij beleid, maar bij de bereidheid te zien én geraakt te worden.
Opening – Waar de hitte het hardst valt
De zon brandt gelijk op elke huid, zou je denken. Maar de kaart van oververhitting kleurt donkerder waar het leven lichter zou moeten zijn. Hittegolven slaan het hardst toe waar ramen enkelglas zijn, waar bomen ontbreken, waar airco’s onbetaalbaar zijn.
Het is een ongemakkelijke waarheid: zelfs het klimaat kent geen gelijke behandeling. De temperatuur stijgt, en met haar de zichtbaarheid van systemisch onrecht.
Wat op het eerste gezicht een natuurverschijnsel lijkt, wordt bij nader inzien een spiegel van hoe we samenlevingen inrichten. En die spiegel vraagt iets van ons allemaal – zeker van wie invloed kan uitoefenen.
Kerninzicht – Ongelijkheid is ingebouwd
Wat ‘natuurlijk’ lijkt, is vaak het resultaat van eeuwen aan keuzes – zichtbaar en onzichtbaar. De wijken die nu het meest lijden onder hittegolven zijn niet toevallig zo gebouwd. Ze weerspiegelen decennia van politieke besluiten, economische ongelijkheid en ruimtelijke ordening die kwetsbaarheid reproduceren.
Systemen hebben de neiging zichzelf in stand te houden. Ze herhalen patronen, ook als die schadelijk zijn. Soms zo subtiel, dat we het pas zien als de gevolgen onmiskenbaar worden.
En in zo’n systeem werken wij allemaal. We vervullen er rollen, houden structuren in stand, vaak zonder het te merken. Wie aan de top zit, voelt zich soms verantwoordelijk – maar ook gevangen. Want hoe herstel je iets wat groter is dan jijzelf, als je zelf deel bent van het patroon?
Echte verandering begint niet met nóg een beleidsplan, maar met de bereidheid om werkelijk te zien – en geraakt te worden.
Verdieping – Van beleid naar belichaming
Ik begeleidde eens een bestuurder die zich wanhopig afvroeg waarom haar inclusiebeleid geen verschil maakte. De cijfers bleven hetzelfde. De verhalen uit de organisatie even pijnlijk. En toch had ze alles ‘goed’ gedaan: beleid opgesteld, trainingen ingevoerd, werkgroepen geformeerd.
In een vertrouwelijk gesprek kwam de onthulling:
“Ik kom zelf uit een wijk als deze. En ik ben daar al mijn hele carrière van weggevlucht.”
Haar inzet voor anderen raakte aan een innerlijke vermijding. Het systeem in haar kende de pijn, maar had zich georganiseerd rond overleving: aanpassen, doorgaan, presteren.
Toen ze die dynamiek durfde te ontmoeten, veranderde haar leiderschap. Ze werd minder controlerend, luisterde met meer openheid. Niet als redder, maar als medemens. En langzaam begon er iets te verschuiven – in haar team, in de organisatie, en in haar eigen relatie tot macht.
De onzichtbare laag – Wat we liever niet zien
In elk systeem is er een laag die onder de oppervlakte blijft. Ongemak, pijn, schuld, schaamte – zaken die niet passen bij de gewenste identiteit van de groep.
In organisaties kan dat gaan over: - Besluiten die ten koste zijn gegaan van mensen of gemeenschappen. - Ongemerkte bevoordeling van sommige groepen boven anderen. - Onuitgesproken verlies – van collega’s, projecten, of vertrouwen.
Zolang die laag niet wordt gezien, blijft ze het systeem beïnvloeden. Soms zichtbaar in conflict of verloop, soms subtieler in verlies van energie of initiatief.
Het vergt moed om die laag te betreden. Niet om direct op te lossen, maar om er eenvoudigweg bij te blijven. Dat is vaak al genoeg om beweging te brengen.
Jouw plek in het systeem – Drie vragen
Wie bewust wil handelen in een systeem, kan zichzelf drie vragen stellen:
Waar sta ik?
Niet alleen in functie of hiërarchie, maar in het geheel van relaties, belangen en geschiedenis.Wat houd ik in stand?
Soms onbedoeld – door mee te bewegen met gewoonten die ongelijkheid of uitsluiting bestendigen.Wat durf ik te voelen?
Niet alles hoeft meteen naar actie te leiden. Soms begint verandering bij het toelaten van ongemak, rouw of woede.
Deze vragen zijn geen eenmalige oefening, maar een manier om wakker te blijven in je rol.
Het risico van alleen maar doen
Wanneer we ongelijkheid zien, willen we vaak direct in actie komen. Maar handelen zonder te voelen kan leiden tot technische oplossingen die de onderliggende dynamiek ongemoeid laten.
Een nieuw project, een extra budget, een campagne – ze zijn waardevol, maar niet altijd voldoende. Soms wordt het systeem alleen maar efficiënter in het vermijden van de kern.
Daarom is vertraging soms het meest radicale wat je kunt doen. Pas als we werkelijk contact maken met wat er speelt – in onszelf, in de groep, in de geschiedenis – kan actie wortel krijgen.
Afsluiting – De uitnodiging
Wat vraagt jouw plek in het systeem van jou – juist nu?
Niet als beleidsmaker, leider of verantwoordelijke, maar als mens met een verhaal, een geschiedenis, en een invloed die groter is dan je soms beseft.
Misschien begint jouw bijdrage niet bij een plan, maar bij een gesprek. Niet bij een oplossing, maar bij erkenning.
Wat wordt er zichtbaar als je niet probeert te fixen, maar te voelen?
Geschreven door: Rene de Baaij
