Wanneer het systeem stokt
Reflectie op wat het betekent wanneer een systeem verstoord raakt en hoe zulke signalen ons uitnodigen tot luisteren in plaats van snel oplossen
Deze blog onderzoekt hoe verstoringen in systemen – van stakingen tot stille uitval – geen storingen zijn om weg te poetsen, maar signalen die ons iets wezenlijks vertellen over respect, draagkracht en balans.
Wanneer het systeem stokt: over grenzen, respect en evenwicht
Een systeem protesteert niet met woorden, maar met verstoring.
Wanneer het openbaar vervoer tot stilstand komt, is dat niet slechts een logistiek probleem – het is een signaal. Een signaal van te lang genegeerde grenzen. Van een balans die allang zoek was, maar pas nu zichtbaar wordt omdat het niet meer stil te houden is.
Onze eerste reflex is vaak: oplossen. Snel. Terug naar de orde van de dag. Maar wat als de verstoring zelf de meest integere boodschap is die het systeem ons kan geven? Wat als we juist door ons haastige repareren de kern van het signaal missen?
Grenzen zijn geen muren
Grenzen stellen wordt in veel organisaties nog altijd verward met weerstand bieden. Zeker in werkculturen waar toewijding en flexibiliteit hoog in het vaandel staan, kan “nee” zeggen voelen als verraad aan de teamspirit. Toch is grensbewaking geen vorm van dwarsliggen – het is een vorm van zelfrespect.
Vanuit een systemisch perspectief – zoals we kennen uit organisatieopstellingen – zijn grenzen geen muren, maar markeringen. Ze laten zien waar een mens of onderdeel van het systeem eindigt en de ander begint. Grenzen geven plek, waarde en bestaansrecht. Ze zijn cruciaal voor gezonde relaties en duurzame samenwerking.
Het patroon achter de verstoring
Stakingen, productiestops of andere grote incidenten lijken vaak op zichzelf te staan. Maar zelden zijn ze plotseling. Meestal zijn het eindpunten van een langer sluimerend proces, waarin één deel van het systeem te veel heeft gedragen, te weinig erkenning heeft gekregen, of simpelweg niet gehoord werd.
Wat uiteindelijk zichtbaar wordt – een staking, een conflict, een burn-out – is vaak het gevolg van wat langdurig onzichtbaar is gebleven. De onuitgesproken ergernis, de structurele overbelasting, het gevoel van “dit wordt toch niet anders” dat langzaam in een organisatie sijpelt.
Mini-casus: De trambestuurder
Stel je een trambestuurder voor die dag na dag in weer en wind zijn rondes maakt. Hij navigeert niet alleen door de stad, maar ook door politieke besluitvorming, bezuinigingen, personeelstekorten en soms zelfs agressie van reizigers. Wanneer hij besluit het werk neer te leggen, is dat zelden uit gemakzucht. Het is een laatste appel – niet alleen op loon of roosters, maar op erkenning. Op gezien worden als mens, niet alleen als radertje in het geheel.
Hetzelfde gebeurt in kantoren, fabrieken en zorginstellingen. De ‘stille uitval’ van teamleden. Het groeiende cynisme in overleggen. Het vervangen van betrokken gesprekken door afstandelijke, functionele rapportages. Allemaal variaties op hetzelfde thema: iemand, ergens, draagt te veel – te lang, te alleen.
Systemisch kijken: verstoring als kans
In systemisch werk zien we verstoring niet als het probleem, maar als de toegang tot de oplossing. Mits we bereid zijn om te luisteren zonder meteen te fixen. Om de ongemakkelijke stilte te laten bestaan. Om de pijn, de boosheid of de teleurstelling er te laten zijn, zonder deze weg te rationaliseren.
Wanneer een systeem stokt, wordt vaak zichtbaar dat er ongelijkheid in de verdeling van lasten is, of dat erkenning ontbreekt. Door de verstoring te negeren of te minimaliseren, zetten we het patroon vast. Door hem serieus te nemen, openen we de deur naar herstel.
Psychodynamiek: wat er onder de oppervlakte speelt
Psychodynamisch gezien roept verstoring ongemak op omdat het raakt aan onze behoefte aan stabiliteit en controle. Leiders en managers voelen druk om te “herstellen” wat niet werkt, soms vanuit angst dat de chaos anders te groot wordt. Maar juist die behoefte aan snelle orde kan maken dat we de kern missen.
Verstoringen spiegelen vaak thema’s als: - Ongehoorde behoeften: Mensen ervaren dat hun stem geen gewicht heeft. - Verlies van betekenis: Werk voelt losgezongen van waarden of missie. - Grenzen aan draagkracht: Fysieke, emotionele of mentale reserves zijn uitgeput.
Door deze onderstromen te onderzoeken, verschuift de rol van leider van “probleemoplosser” naar “betekenisgever”.
Organisaties als levende systemen
Een organisatie is geen machine die je eenvoudig repareert; het is een levend systeem. Net als in een ecosysteem heeft elk onderdeel een plek en een rol. Als één element langdurig wordt overbelast of ondergewaardeerd, gaat het hele systeem disfunctioneren. Stakingen, hoog ziekteverzuim of grote verloopcijfers zijn dan geen storingen, maar symptomen van een bredere disbalans.
Leiderschap in zulke situaties vraagt om een andere taal. Niet: “Hoe fixen we dit snel?” maar:
- “Wat vertelt deze verstoring ons?”
- “Welk deel van het systeem vraagt om meer aandacht of erkenning?”
- “Welke onuitgesproken verwachtingen of spanningen spelen hier mee?”
Een verdiepende casus: de ‘stille staking’
In een consultancybureau merkte de directie dat projecten steeds vaker te laat werden opgeleverd. Er waren geen openlijke conflicten, maar wel steeds meer anonieme feedback over werkdruk en gebrek aan waardering. Officieel liep alles door, maar in de praktijk waren deadlines verschoven en de energie gezakt.
Pas toen het MT besloot om een externe facilitator in te schakelen voor een reeks open gesprekken, werd duidelijk wat er speelde: consultants voelden zich al jaren overvraagd, terwijl successen nauwelijks werden gevierd. Er was een ‘stille staking’ ontstaan – medewerkers deden precies wat er gevraagd werd, maar niets meer.
Door het probleem niet weg te poetsen, maar te erkennen, ontstond ruimte voor herstel. Kleine rituelen van waardering, herverdeling van werk en meer zeggenschap over planning maakten een merkbaar verschil. Niet door harder te sturen, maar door beter te luisteren.
Leiderschap als drager van evenwicht
De kunst voor leiders is om de verstoring niet te zien als persoonlijke mislukking, maar als informatie. Het vraagt om het durven dragen van het ongemak dat erbij hoort. Dat betekent: - Tijd nemen om het verhaal achter het signaal te horen. - Erkennen wat er niet in balans is, zonder direct schuldigen aan te wijzen. - Openstaan voor verandering, ook als dat structurele keuzes vraagt.
Reflectieve uitnodiging
Wat zegt de verstoring over de balans in jouw systeem?
Niet als schuldvraag, maar als uitnodiging tot waarnemen.
Welke plek, welk ritme, welk geluid vraagt er al langer om gezien te worden?
Misschien is het moment dat alles stokt wel precies het moment waarop herstel mogelijk wordt.
Auteur: Rene de Baaij
